Podróż Nad pięknym, modrym Dunajem

Mimo że przez Wiedeń przejeżdżałem wielokrotnie, to prawdę mówiąc, nigdy nie miałem czasu by poznać to miasto. Pobyty w Wiedniu były z reguły jedynie krótkimi postojami i przerywnikami w drodze do Italii. Tylko raz miałem okazję być w stolicy Austrii pełne 2 dni - niestety, służbowo. Pamiętam kolację w stylowej knajpce na Grinzingu, a następnego dnia - krótką wizytę w parku, otaczającym letnią rezydencję cesarską -Pałac Schönbrunn (Schloss Schönbrunn). Z tego wyjazdu nie mam, niestety żadnych zdjęć. Wszystkie fotki, zamieszczone poniżej pochodzą ze wspomnianych wyżej przystanków w drodze do Włoch. Myślę, że Wiedeń z pewnością zasługuje na kilkudniową wizytę. Może kiedyś uda mi się zawitać tu na dłużej.

Położone nad Dunajem u stóp wzgórz Lasku Wiedeńskiego (Wienerwald) miasto było pierwotnie celtycką osadą. Zostało założone około roku 500 p.n.e., a w czasach rzymskich w pierwszych wiekach n.e. pełniło funkcję rzymskiego posterunku granicznego, strzegącego Imperium Rzymskiego przed najazdami germańskich plemion z północy. Nosiło wtedy łacińską nazwę Vindobona. Prawa miejskie uzyskał Wiedeń dopiero w 1221 roku. W tym czasie rządzony był przez Babenbergów - dynastię, będącą prawdopodobnie boczną linią bawarskich Luitpoldingów. W roku 1440 rządy objęli Habsburgowie. Za ich panowania Wiedeń stał się stolicą Świętego Cesarstwa Rzymskiego, zwanego od tego czasu potocznie  Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego (Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation / Sacrum Romanum Imperium Nationis Germanicæ), siedzibą biskupstwa, centrum naukowym i kulturalnym. W połowie XVI wieku, z uwagi na rosnące zagrożenie tureckie, zaczęto rozbudowywać fortyfikacje miejskie. W XVI i XVII wieku Wiedeń dwukrotnie odparł ataki Turków, do czego wydatnie przyłożyła się pomoc ze strony Polski (słynna Odsiecz Wiedeńska w 1683 roku). W roku 1679 miasto zostało dotknięte katastrofalną epidemią dżumy, która pochłonęła około 70 tysięcy mieszkańców. Następne stulecie było jednak pomyślne - rozpoczął się wtedy tzw. "złoty okres" w historii Wiednia. Znacznie rozwinął się handel, przemysł, kultura i sztuka. W latach 1814-1815 w Wiedniu obradował kongres, na którym to ustalono nowy ład w Europie po epoce napoleońskiej (tzw. kongres wiedeński). Po niepokojach Wiosny Ludów w 1848 roku na tron wstąpił Franciszek Józef I, który po przegranej wojnie z Prusami (bitwa pd Sadową/Königgratz) doprowadził do utworzenia monarchii austro-węgierskiej (Österreich-Ungarn / Osztrák-Magyar Monarchia) w 1867 roku. Austro-Węgry w stosunkach zewnętrznych były jednym państwem, natomiast wewnętrznie stanowiły dwa państwa: austriackie (Królestwa i kraje reprezentowane w Radzie Państwa - Die im Reichsrat vertretenen Königreiche und Länder, zwane.Przedlitawią) i węgierskie (Kraje Korony Świętego Stefana, zwane Zalitawią). Określenie Przedlitawia i Zalitawia pochodzi od rzeki Litawy, wzdłuż której biegła częściowo granica pomiędzy Cesarstwem Austrii a Królestwem Węgier. W owym czasie zlikwidowano mury obronne, by na ich miejscu zbudować reprezentacyjną ulicę miasta, Ringstrasse. Wówczas też powstało wiele budowli, które do dziś pełnią swą reprezentacyjną funkcję.

Koniec I wojny światowej przyniósł również upadek monarchii. Wiedeń stał się stolicą republiki austriackiej. W latach 20. i 30. XX wieku bardzo silny był tu ruch socjalistyczny, dzięki czemu miasto nazywane było "Czerwonym Wiedniem". Po Anschlussie Austrii do Rzeszy w marcu 1938 roku Wiedeń utracił status stołeczny na rzecz Berlina. Po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną w 1945 roku zostało ono - podobnie jak reszta Austrii - podzielone na cztery strefy okupacyjne. Podział ten utrzymał się do 1955 roku. 

Dzisiejszy Wiedeń jest miastem statutarnym (administracja zorganizowana jest według lokalnego prawa zawartego w statucie miejskim), tworząc jednocześnie odrębny kraj związkowy. Jest ośrodkiem administracyjnym, przemysłowym, handlowo-usługowym, akademickim, turystycznym i kulturalnym o znaczeniu międzynarodowym. Obok kompleksów w Nowym Jorku, Genewie i Nairobi, wiedeński kompleks Vienna International Centre (VIC; znane także pod nazwą UNO-City) stanowi jedno z czterech głównych miejsc na świecie, w których ulokowane są instytucje systemu Narodów Zjednoczonych. Wiedeń jest też siedzibą wielu organizacji międzynarodowych.

Dzielące się na 23 dzielnice (Bezirke) miasto posiada wiele interesujących zabytków, reprezentujących wszystkie najważniejsze style architektoniczne. Do najciekawszych należą: gotycka katedra p.w. św. Szczepana (Stephansdom), romański kościół p.w. św. Ruprechta (Ruprechtskirche), barokowy kościół p.w. św. Karola Boromeusza (Karlskirche), neogotycki Kościół Wotywny (Votivkirche), Ratusz (Wiener Rathaus), cesarskie pałace Hofburg i Schönbrunn, Belweder (Belvedere), budynki parlamentu, teatru i opery i wiele, wiele innych. Warto przyjrzeć się szacownym wiedeńskim kamienicom w centrum, pospacerować po Praterze - największym parku publicznym w środkowej Europie, odwiedzić którąś z licznych słynnych wiedeńskich kawiarni czy spędzić wieczór w jednej z winiarni Grinzingu.

Lubię Budapeszt. Choć byłem w tym mieście już kilka razy nie mam jeszcze dość. Chętnie pospacerowałbym naddunajskimi bulwarami, ulicą Andrassy'ego, Kossutha, Rakoczego czy Vaci, popatrzył na Peszt z Góry Gellérta, czy popływał we wspaniałych basenach kąpieliska Hotelu "Gellért".

Choć celtycka osada na miejscu dzisiejszego Budapesztu powstała już 2000 lat temu, to sam Budapeszt jest miastem stosunkowo młodym. Formalnie rzecz biorąc, powstał on w latach 1872-1873 w wyniku połączenia trzech odrębnych, istniejących wcześniej organizmów miejskich -  Budy i Óbudy (Starej Budy) na prawym brzegu Dunaju oraz Pesztu - na lewym. Ale, po kolei. Jak już wspomniałem, na początku naszej ery istniała tu osada celtycka. Nieco później, około roku 89, na północ od dzisiejszego centrum miasta Rzymianie założyli osadę Aquincum, której pozostałości możemy oglądać do dziś. Dla ochrony przeprawy przez Dunaj, na lewym brzegu powstała twierdza Contra Aquincum. W roku 106, liczące 20.000 mieszkańców Aquincum stało się stolicą prowincji Pannonia Inferior. V wiek przyniósł upadek cesarstwa, a następujące po nim wędrówki ludów - Hunów, Ostrogotów, Longobardów, Awarów, Słowian i innych spowodowały wyludnienie Aquincum i całej Pannonii. Na przełomie IX i X wieku na tereny byłej prowincji Pannonia napłynęli Madziarowie, pod wodzą Arpada. Jedną z głównych ich osad stała się Buda, której nazwę niektórzy wiążą z imieniem młodszego brata Arpada. W późniejszych latach Buda stała się jednym z głównych siedzib węgierskich władców - obok Ostrzyhomia (Esztergom) i Székesfehérváru. Chrystianizacja Węgier nie przebiegała gładko. W roku 1046 w czasie powstania pogańskiego na wzgórzu budańskim został zamęczony biskup Gerhard (Gellért) - od jego imienia pochodzi nazwa dominującego nad Budapesztem Wzgórza Gellérta. W roku 1148 na przeciwległym brzegu Dunaju powstał Peszt. Rozwój organizmu miejskiego został jednak zahamowany sto lat później, gdy w roku 1242 wielki najazd Mongołów spustoszył całą środkowowschodnią Europę. Po tym wydarzeniu, panujący na Węgrzech król Bela IV (1206-1270) nakazał wybudować w całym kraju kamienne twierdze. Jedna z nich stanęła na południe od Óbudy (starej Budy) w miejscu dzisiejszego Wzgórza Zamkowego (Várhegy). Stąd, od roku 1261 do czasu okupacji tureckiej w XVI wieku władali węgierscy królowie. Wokół zamku powstało miasto - Buda. Szczególnie pomyślnym okresem w rozwoju obu miast (Budy i Pesztu) był okres panowania Zygmunta Luksemburskiego (1368-1437), Macieja Korwina (1443-1490) i Jagiellonów. Rozwinęło się rzemiosło i handel, powstał uniwersytet i pierwsza w kraju drukarnia, a liczba ludności Trójmiasta osiągnęła około 30 tysięcy. Obok Pragi, Wiednia i Krakowa naddunajska aglomeracja należała do największych miast ówczesnej Europy. Kres temu położyło zwycięstwo Turków Osmańskich pod Mohaczem w roku 1526, po którym opanowali oni większość terytorium Węgier. Począwszy od roku 1541, Buda na półtora stulecia stała się miastem prowincjonalnym - siedzibą paszału. Większość kościołów została zamieniona w meczety bądź zburzona, duża część węgierskich i niemieckich mieszkańców wyjechała. W ich miejsce przyjechali Serbowie, Ormianie i Grecy. Dopiero pod koniec następnego stulecia, w roku 1686 Buda została zdobyta przez wojska habsburskie, które wyzwoliły większość Węgier spod tureckiej okupacji. Miasto wkrótce otrząsnęło się z wojennych ruin i zaczęło się szybko rozwijać. Do końca XVIII wieku liczba ludności Trójmiasta wzrosła do około 40 tysięcy, a samo miasto zyskiwało coraz większe znaczenie na arenie międzynarodowej. Kluczowy dla modernizacji Budy i Pesztu był wiek XIX. Wielkie zasługi w tym dziele położył hrabia István Széchenyi. Z jego inicjatywy zbudowano pierwszy most przez Dunaj, który dziś nosi jego imię. Wspierał on również żeglugę parową, rozpoczął prace nad uregulowaniem Dunaju i Cisy oraz inicjował inne przedsięwzięcia, mające na celu doskonalenie infrastruktury miejskiej. W czasie rewolucji węgierskiej w latach 1848-1849 Trójmiasto zjednoczyło się w jeden organizm, jednak po stłumieniu powstania odwołano połączenie miast a na Wzgórzu Gellérta wybudowano cytadelę, mającą zastraszyć Węgrów. Dopiero po powstaniu Austro-Węgier doszło do formalnego połączenia Budy, Óbudy i Pesztu w Budapeszt. W XIX wieku głównie Peszt rozwinął się w nowoczesne miasto konkurujące z Wiedniem. Powstały szerokie bulwary i przedmieścia z parkami, a liczba mieszkańców powiększyła się dwudziestokrotnie. Obok Węgrów mieszkali tu także Niemcy i Żydzi, duży był także napływ Słowaków. Porażka w pierwszej wojnie światowej, rozpad Austro-Węgier, okres komunistycznej dyktatury Béli Kuna w 1919 roku, a przede wszystkim ustalenia traktatu pokojowego z Trianon z czerwca 1920 roku były ciężkim wstrząsem dla Węgier. Państwo utraciło dostęp do morza, niemal 2/3 ludności i obszaru, a poza jego granicami znalazło się 3,5 milionów Węgrów. Metropolia budapeszteńska okazała się nieproporcjonalnie wielka w stosunku do rozmiarów powojennego państwa. Mimo to Budapeszt stale się powiększał. W roku 1930 liczba mieszkańców przekroczyła milion. W czasie II wojny światowej Budapeszt poniósł spore straty. Po odsunięciu od władzy regenta Miklósa Horthy'ego de Nagybánya (1869-1957) i objęciu jej jesienią 1944 roku przez faszystowskie ugrupowanie strzałokrzyżowców (Nyilaskeresztesek) Ferenca Szálasiego (1897-1946), większość budapeszteńskich Żydów została wywieziona do obozów, głównie do Auschwitz-Birkenau, gdzie padła ofiarą holocaustu. Miasto poniosło też duże straty materialne. W 1944 roku armia niemiecka wysadziła wszystkie mosty na Dunaju i przez następnych 6 miesięcy broniła się na jego prawym brzegu. 

Po wojnie władzę objęli komuniści. Zapaść ekonomiczna, niskie standardy życia i represyjność stalinowskiego reżimu w Węgierskiej Republice Ludowej wzbudzały powszechne niezadowolenie. W jesieni 1956 roku Budapeszt stał się ośrodkiem powstania przeciw rządom komunistycznym. Wybuchło ono 23 października i trwało do 10 listopada 1956 roku, kiedy to zostało ostatecznie krwawo stłumione przez zbrojną interwencję Armii Radzieckiej. Było ono próbą narodu węgierskiego zdobycia wolności i uwolnienia się spod sowieckiej dominacji. W czasie walk zginęło po węgierskiej stronie około 2500 osób, głównie w czasie walk w Budapeszcie. Ponad 20 tysięcy aresztowano lub internowano, a około 200 tysięcy osób uciekło z kraju do Austrii i Jugosławii. Pozostające na Węgrzech rozbite oddziały powstańcze po 10 listopada 1956 roku przeszły do podziemia lub próbowały organizować partyzantkę. Zginęło też, lub zaginęło, 740 żołnierzy i oficerów radzieckich. Spore były też zniszczenia materialne.

Dzisiejszy Budapeszt to jedna z najważniejszych metropolii Europy Środkowej. Miasto jest jest wielkim ośrodkiem przemysłowym, koncentrującym około 60% produkcji krajowej (przemysł środków transportu, farmaceutyczny, metalurgiczny, maszynowy, elektrotechniczny, spożywczy, chemiczny, włókienniczy). Budapeszt stanowi także centrum handlowo-finansowe, będąc siedzibą wielu banków i giełdy oraz kulturalne i naukowe (uczelnie wyższe, instytuty, muzea, biblioteki, placówki i instytucje kulturalne). Budapeszt jest węzłem komunikacyjnym o międzynarodowym znaczeniu, a także ważnym centrum turystycznym i uzdrowiskowym (kompleksy balneologiczne). Miasto posiada wiele ciekawych zabytków architektury secesyjnej i klasycystycznej (kamienice i gmachy publiczne), a także budowli z innych epok (zamki, kościoły,dawne łaźnie tureckie, największa synagoga w Europie i wiele innych obiektów).